تئاتر خانه اصلی من است

به گزارش تئاتر فارس، حسن معجونی از آن دست هنرمندانی است که هم دغدغه آموزش دارد و هم به تلاقی فرهنگ‌ها برای برقراری ارتباط بهتر با مخاطب می‌اندیشد. او که خود را همشهری افتخاری شیرازی‌ها و رشتی‌ها می‌داند، مدتی است برای اجرای جدید نمایش آشپزخانه با بازیگران جدیدش، در شیراز به سر می‌برد.
او یکشنبه ۱۲ خرداد در گفت و گو با هنر شیراز  آشپزخانه نوشته آرنولد وسکر، نمایشنامه نویس انگلیسی را در زمره آثار موردعلاقه‌اش به شمار آورد و گفت: این نمایش‌نامه از آن دست متن‌هایی است که در دوره خود جذاب بوده و در بسیاری از کشورها هم اجرا شده است و حال و هوای آن به‌گونه‌ای است که گویی برای امروز ایران نوشته شده و این، همان چیزی بود که باعث شد آن را پیش از همه شهرها برای اجرای تهران آماده کنم.

این هنرمند تئاتر ایران با بیان اینکه برای اجرای آشپزخانه نیاز به متنی داشته که دارای کاراکتر بیشتری باشد، اضافه کرد: به خاطر اینکه هدف در وهله اول آموزشی بود و قرار بود که یک تعداد از بچه‌هایی که با من ورکشاپ و کلاس گذرانده بودند را وارد حیطه کار کنم لذا این متن به مرور به اولویت اولم تبدیل شد؛ بر مبنای همین چون نمی‌توانستیم کار را از تهران به این شیوه به شهرستان بیاوریم زیرا که بیش از ۴۰ بازیگر دارد که به همراه عوامل و دست اندرکاران تقریباً بیش از ۶۰ نفر عوامل دارد به همین خاطر مبنا این شد که کار آموزشی را در شهرستانها به واسطه این کار انجام دهم.
او ادامه داد: امکان اجرای این نمایش با حدود ۶۰ نفر عوامل ثابت در شهرهای مختلف وجود نداشت؛ از طرفی می‌خواستم آن را در نقاط دیگر هم اجرا کنم؛ بنابراین مبنای کار این شد که فعالیت آموزشی را در شهرستان‌ها آغاز کنم، به‌این ترتیب با یک تیر دو نشان زده‌ام، هم بدون آنکه گروهی بزرگ را جابه‌جا کنم نمایش مطلوبم را اجرا کرده‌ام و هم دغدغه‌هایم را در حوزه آموزش برآورده می‌کنم.
معجونی افزود: بر همین اساس در اجرای آشپزخانه در شیراز، همه گروه به جز سه نفر، شیرازی هستند.
او درباره چرایی انتخاب این نوع اجرا در شهرهای مختلف بیان کرد: گروه تئاتر لیو یک شاخه حرفه‌ای و یک شاخه دانشجویی دارد، در شاخه دانشجویی هنرمندانی جوان فعالیت می‌کنند که زیر نظر ما آموزش می‌بینند، رفته‌رفته کسانی را از میانشان انتخاب می‌کنم که ممکن است در ادامه فعالیت‌هایمان نیز با ما همراه شوند، این موضوع به استعداد بازیگران بستگی دارد و اینکه بتوانند خواسته‌هایم را بر روی صحنه به‌خوبی اجرا کنند.

معجونی درباره نحوه انتخاب بازیگران و عوامل این اجرا نیز گفت: حدود سه هفته پیش برای انتخاب عوامل و بازیگران به شیراز آمدم، از بیش از ۱۰۰ نفر تست گرفتم و در نهایت تعدادی برگزیده شدند که گروه را با آن‌ها بستیم و اواخر تیرماه یا اوایل مردادماه آماده اجرا خواهیم بود.

این کارگردان درباره ارزیابی خود از گروه شیرازی آشپرخانه بیان کرد: نمی‌توان گفت این گروه در مقایسه با تهرانی‌ها پایین‌ترند. تعدادی از آن‌ها قبلاً تئاتر کار کرده‌اند و تعدادی هم اولین کارشان است و سطحشان یکی است. فعالان حوزه تئاتر در تهران هم همین شهرستانی‌ها هستند، کسانی هستند که برای درس‌خواندن و آموزش دیدن به پایتخت می‌آیند و شناخته می‌شوند.

 آشپزخانه در شیراز، متفاوت با تهران و رشت

سرپرست گروه تئاتر لیو (Leev) که دراماتورژی آثار را به مثابه یکی از رویکردهای این گروه نمایشی در دستور کار دارد، درباره دراماتورژی آشپزخانه گفت: نسخه‌ای که در شیراز اجرا می‌شود با آنچه در تهران و رشت اجرا شده، متفاوت است؛ چون اعتقاد دارم فرهنگ بازیگر بر دراماتورژی اثر تأثیر می‌گذارد؛ به همین دلیل هم سه نسخه این نمایش که در تهران و رشت و شیراز اجرا شده و می‌شود، با یکدیگر فرق دارد.

دراماتورژی که ترجمه فارسی آن را می‌توان نمایش‌پردازی عنوان کرد، به معنای مطالعه، تحلیل و تفسیر نمایشنامه برای اجراهای جدید با توجه به مخاطب، زمان و مکان است.

به گفته معجونی نمایش آشپزخانه یک بار پیش از انقلاب در ایران اجرا شده بود و نسخه ترجمه چاپی از آن وجود ندارد؛ بنابراین برگردان این اثر در گروه تئاتر لیو صورت گرفته است، این کارگردان درباره تغییرات در ترجمه و نیز دراماتورژی نمایشنامه معتقد است: اگر متن دشوار باشد، موظفم به‌عنوان کارگردان، متن را فهم‌پذیر کنم تا قرائت آن امروزی شود و این چیزی است که درباره همه متن‌های فرنگی دغدغه‌اش را دارم.

او ادامه داد: ممکن است بسیاری از متن‌های غیرفارسی در شرایطی مشابه با جامعه و نیاز مخاطب ما نباشد، در این صورت متن این اثر که برای فرهنگ دیگری نوشته شده، باید درست ترجمه شود و لازم است شرایط نیز به درستی تغییر کند و این وظیفه من کارگردان است.

آشپزخانه در شیراز به شیوه دو سویه اجرا می‌شود

وی درباره طراحی صحنه تئاتر آشپزخانه گفت: در شیراز کار بر اساس یک اتفاق جدید رقم می‌خورد که مخاطب متعجب خواهد شد زیرا به احتمال ۹۹ درصد از آنجا که اینجا هم مناسب اجرا هست ممکن است کار را در لابی مجموعه هنر شهر آفتاب به اجرا بگذاریم؛ کار در شیراز نیز به شیوه دو سویه به اجرا می‌رود و بر اساس شرایط نوری لابی مجموعه هنر شهر آفتاب خواهد شد البته درباره صدا اصرار بر این دارم که صدای محیط حذف نشود و صدای طبیعی مخاطبان در سالن وجود داشته باشد و برای کنترل نور ممکن است که صحنه را کمی ببندیم.

معجونی درباره انتخاب متن گفت: در مقام کارگردان اصرار دارم که قرائت امروزی از متن داشته باشم؛ ممکن است خیلی از متن‌هایی که در اختیار ماست مورد توجه فرهنگ ما قرار نگیرد به همین خاطر متنی را انتخاب می‌کنم که با فرهنگ یا شرایط اجتماعی ما تطابق داشته باشد.

معجونی درباره انتخاب متن‌هایی که توسط نمایشنامه نویسان ایرانی نوشته شده‌اند، از جمله امیر کوهستانی گفت: من اعتقاد دارم از آنجاکه امیر کوهستانی متن را برای اجرای خودش می‌نویسد وقتی که خودش دارد اجرا می‌کند متعلق به خودش می‌باشد، البته ممکن است در آینده از نمایشنامه نویسان ایرانی هم استفاده بکنم، گرچه من متن از امیر کوهستانی که به شیوه مونولوگ برایم نوشته بود کار کردم و از محمد چرمشیر هم نمایشنامه بوده که به صحنه برده‌ام درحالیکه یکی دو نفر دیگر هم از جمله کیان سررشته بود که از متنش استفاده کردم اما نهایتاً این متن‌ها را من بیشتر دوست دارم زیرا بی دغدغه ام.

در این زمینه معجونی درباره اینکه آیا تم این نمایش سیاسی است یا اجتماعی، توضیح داد: در ایران ماجرای اجتماعی هم سیاسی می‌شود، حتی گاه ماجرای فردی هم سیاسی می‌شود. این مسئله به این خاطر نیست که علاقه داریم حرف سیاسی بزنیم؛ بلکه از آن رو است که دایره خطوط قرمز سیاست، بسیاری مسائل را دربر می‌گیرد.

گرایش به متن‌های نمایشی فارسی یا خارجی
در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره چرایی گرایش او به نمایشنامه‌های غیرفارسی سخن گفتیم، این کارگردان تئاتر درباره انتخاب نمایش‌نامه‌هایش گفت: پیش از این آثاری از محمد چرمشیر، کیوان سررشته و امیررضا کوهستانی را نیز بر روی صحنه اجرا کرده‌ام؛ اما در نهایت متن‌های غیرایرانی را بیشتر دوست دارم.
معجونی که سابقه اجرای نمایش‌های ایوانف، دایی مانیا، مرغ دریایی و به خاطر یک مشت روبل از چخوف را در کارنامه دارد، اظهار کرد: آثار چخوف را خیلی دوست دارم و تقریباً همه آن‌ها را اجرا کرده‌ام.

کارگردان نمایش آشپزخانه با بیان اینکه استفاده از متن‌های فارسی به دلیل حساسیت‌های مختلف کمی دشوار است، ابراز داشت: در متن ایرانی هم می‌توان تغییراتی پدید آورد؛ اما در فرنگ نمی‌توان متن را دچار تغییر کرد. در ایران چون کپی رایت نداریم، متن خارجی را دستکاری می‌کنیم؛ ولی فکر می‌کنم آن کار را حتی با متن‌های ایرانی هم می‌توان انجام داد؛ به هر حال ماجرا براساس یک ایده تعریف می‌شود که گاه ممکن است بخشی از متن در آنجا نگیرد یا تغییر کند و وظیفه تطبیق این‌ها بر گردن دراماتورژ است.

تئاتر امروز ایران
معجونی در ادامه در قسمت دیگری از این گفت‌وگو درباره وضعیت تئاتر امروز ایران سخن گفت. او تئاتر امروز را با واژه "فاجعه‌بار" توصیف کرد و توضیح داد: خصوصی‌سازی نمایش را به اقتصاد آن محدود کرد، آن چیزی که بلای این کار هنری است. من جزو کسانی بودم که خصوصی سازی در تئاتر را پیشنهاد دادم و مباحثش را مطرح کردم؛ اما قصدم این چیزی نبود که امروز رخ داده است.

تئاتر دیگر مهجور نیست

او در عین حال هنر تئاتر را بخشی از سبد فرهنگی مردم دانست و بیان داشت: تئاتر برخلاف گذشته دیگر یک هنر مهجور نیست. گاه حتی مخاطبش از بسیاری از فیلم‌ها هم بیشتر است؛ ولی در این باره مشکلی وجود دارد که درواقع مربوط به فیزیک تئاتر است؛ چون به‌رغم فیلم‌های سینمایی تنها در یک سالن برگزار می‌شود.
وی افزود: اگر این‌طور فکر کنیم، مخاطب تئاتر ناگزیر در مقایسه با سینما و تلویزیون کمتر است؛ اما با وجود خصلت تئاتر که باید در زمانی محدود و در یک سالن اجرا شود باز می‌توان گفت مخاطبان تئاتر افزایش یافته‌اند.

معجونی درباره اهمیت فضای مجازی در گرایش مردم به این هنر بیان کرد: امروز می‌توان گفت روزنامه‌ها در تبلیغ تئاتر تأثیری ندارند، آن‌ها همان تعداد مخاطبی را به سالن می‌آوردند که قبلاً هم می‌آورده‌اند، امروز فضای مجازی مخاطب‌سازی می‌کند و از همین رو است که فعالیت در آن به صورت هدفمند و هدایت‌شده برای تئاتر لازم است.

تئاتری‌های شیراز به اندازه کافی حرفه‌ای هستند

معجونی ارزیابی خود را از گروهی که در شیراز با آنان به تمرین می‌پردازد مورد اشاره قرار داد و گفت: به نظرم تئاتری‌های شیراز به اندازه کافی حرفه‌ای هستند و گروهی که در این کار مشارکت دارند هم تلفیقی از آماتورها و حرفه‌ای هاست.

جشنواره مونولیو اشباع شد / هدفم ثبت رکورد گینس نیست

وی با وجود برگزاری بیش از ۶ دوره جشنواره تئاتر مونولیو مزیت آن را مورد اشاره قرار داد و گفت: من به دنبال این نیستم که بگویم جشنواره‌ای ثبت کردم در حالی که خیلی از دوستان بودند که جشنواره برگزار کردند و ادعا داشتند اولین جشنواره خصوصی است در حالی که دیگرانی بودند که به این موضوع اشاره می‌کردند و من ادعایی نداشتم زیرا هدفم ثبت رکورد گینس نبوده و نیست زیرا کار من تئاتر است و ایجاد فرصتی که آدم‌ها بتوانند فضای جدیدی را تجربه کنند؛ دنبال این هستم که از این اشباع بیرون برویم و چیزی باشد که بتوانیم اتفاق جدیدی را رقم بزنیم.

سرپرست گروه تئاتر لیو که پایه گذار جشنواره خصوصی تئاتر مونولوگ با عنوان «مونولیو» است، پیرامون توقف این فستیوال گفت: در حالی که می‌شد کار تازه ای توسط دیگران انجام شود البته این مد نظر ما هست که همیشه کاری کنیم که تازه باشد اما جایی که یکهو می‌بینی همه چیز اشباع شده، یک مقدار کار بی معنا می‌شود.

معجونی درعین حال اعلام کرد: دنبال این هستیم که در شیوه اجرای فستیوال بازنگری کنیم و خودمان را به محک بگذاریم و نگاهی هم به دیگران داشته باشیم که چگونه عمل می‌کنند تا یک شرایط بهتری فراهم شود؛ جشنواره مونولیو به زودی قرار است که دوباره برگزار شود اما با این شرایط واقعاً خوشم نمی‌آید با این حجم کار و فستیوال ادامه پیدا کند زیرا ما کار متفاوت کردیم اما دیگران کار را کپی کردند، زیرا ما می‌خواهیم آن کار متفاوت را ادامه بدهیم که نیاز به اصلاحاتی داریم.

معجونی درباره آوردن جشنواره مونولیو به شیراز گفت: قرار است که این اتفاق با توجه به حجم و آثاری که در این زمینه داریم به شیراز آورده شود و در دوره‌های جدید آن ممکن است کار نداشته باشیم اما آثار دوره‌های پیشین قرار است در شیراز اجرا شود.

وی تولید متن در قالب جشنواره را یکی از موارد مورد اهمیت این رویداد دانست و افزود: همه تولیدات و محصولات جشنواره‌های میکرولیو و مونولیو برای مصرف داخلی خودمان است و مبنا هم حال چه در میکرو تئاتر و چه در مونولوگ این بوده است.

وی درباره اجرای تئاتر آشپزخانه در خارج از ایران گفت: این اثر نمی‌تواند با حجم بازیگر و عواملی که دارد در خارج از کشور به روی صحنه برود زیرا ممکن است گروه را دچار ورشکستگی مالی کند.

تئاتر در سبد فرهنگی مردم قرار دارد / دولت یارانه به مخاطب بدهد

سرپرست گروه نمایش لیو در عین حال تئاتر را جزئی قرار گرفته در سبد فرهنگی مردم ارزیابی کرد و افزود: دیگر تئاتر هنر مهجوری نیست و خیلی وقت‌ها مخاطب آن از خیلی از فیلم‌ها بیشتر است اما یک مشکل دارد که فیزیک تئاتر است زیرا در یک سالن باید اجرا شود در حالی که یک فیلم این امکان را دارد در صدها سینما به روی پرده برود، بدین خاطر تئاتر ناچار است که مخاطب کمتری داشته باشد اما همین تعداد هم باز خوب است.

معجونی درباره حمایت دولت از تئاتر گفت: باید به جای هنرمندان یارانه به مخاطبان تئاتر داده شود زیرا هزینه‌های بالا رفته و قیمت‌ها افزوده شده در حالی که دولت به فراخور فرهنگ‌سازی می‌تواند یارانه به مخاطب بدهد.

در انتخاب فیلم‌های سینمایی وسواسی نبوده‌ام
معجونی که در مجموعه‌های تلویزیونی و سینمایی نیز به‌عنوان بازیگر به ایفای نقش پرداخته است، درباره انتخاب‌هایش در این دو رسانه بیان کرد: اعتقاد ندارم که در انتخاب فیلم‌های سینمایی چندان وسواسی داشته‌ام؛ البته این‌طور هم نبوده که هر کاری را قبول کنم، به هر حال، کیفیت قابل‌قبولی مدنظرم بوده و باور ندارم همه کارهایی که کرده‌ام درخشان بوده؛ هرچند می‌توان گفت فیلم‌های معقولی بوده‌اند.
بازیگر فیلم خوک ادامه داد: در سینما به عنوان بازیگر دست و پایمان بسته است. در تئاتر دقیقاً آنجایی ایستاده‌ام که دوست داشتم؛ اما در سینما این‌طور نیست؛ بازیگری سینما حرفه‌ای است که از آن کسب درآمد می‌کنم، شرایطش فرق دارد و شاید گاهی کوتاه می‌آیم و آن اندازه حساسیت ندارم؛ البته دغدغه‌ام هم نبوده.
معجونی افزود: درواقع به سینما و تلویزیون علاقه‌ای نداشته‌ام؛ گرچه به تازگی به سینما علاقه‌مند شده‌ام و دارم آن را جدی می‌گیرم.
بازیگر سریال مسافران در تشریح فعالیت خود در مقابل دوربین گفت: شاید بتوان گفت من دو کاراکتر دارم. یکی کاراکتر جلوی دوربین و دیگری کاراکتر روی صحنه تئاتر. این دو اصلاً با هم قابل مقایسه نیستند و کسانی هم که مرا می‌شناسند، می‌دانند تئاتری‌ام.
او این تفاوت‌ها را مربوط به اختلاف در طبیعت تئاتر و سینما دانست و اضافه کرد: طبیعت تئاتر این است که معمولاً چند ماه فرصت تمرین داریم و در ده روز اول دستمان می‌آید که این کار خوب می‌شود یا نمی‌شود، بنابراین می‌توانیم انصراف دهیم؛ اما در سینما دوربین از روز اول ضبط کردن را شروع می‌کند، نمی‌توان چیزی را تکرار کرد و مجبوریم ادامه دهیم.
حسن معجونی پیش از این نمایش ماجرای مترانپاژ را در آذرماه ۱۳۹۷ در سالن سبز مجموعه هنر شهر افتاب شیراز بر روی صحنه برد.

گفتگو: نوید جعفری

عکس: محمد حسین نیکو پور