گفتوگو با پیشکسوت تئاتر و نمایش خیابانی
محمود فرهنگ: از ظرفیت جشنواره‌های منطقه‌ای، برای آموزش بهره ببریم
محمود فرهنگ، هنرمند پیشکسوت نمایش خیابانی و داور جشنواره تئاتر منطقه‌ای پارس (شیراز)، براین باور است که باید از ظرفیت چنین رویدادهایی برای آموزش و ارتقای کیفی آثار هنرمندان شهرستان‌های سراسر کشور بهره برد.
به گزارش ایران تئاتر، بیستوهشتمین جشنواره تئاتر منطقه‌ای کشور که در استان‌های فارس (پارس)، خراسان رضوی (خاوران) و سمنان (راه ابریشم) به پایان رسیده است، اکنون در چهارمین و آخرین بخش خود، مهمان استان آذربایجان شرقی (سهند) و شهر تبریز است.
محمود فرهنگ، هنرمند پیشکسوت که داور بخش نمایش‌های خیابانی جشنواره تئاتر منطقه‌ای پارس (شیراز) بود، در ارزیابی این رویداد هنری، نظراتی دارد که برای اطلاع از آنها، پای صحبت‌هایش نشستیم.
راهی مناسب برای شناسایی هنرمندان شهرستانی
فرهنگ با اشاره به اهمیت برگزاری جشنواره‌های تئاتر منطقه‌ای گفت: «اگر بخواهیم پتانسیل تئاتر کشور را مورد ارزیابی قرار دهیم و برای آن چشم‌اندازی پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کنیم، حتما باید جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای، به شکل جدی و برای شناسایی هنرمندان شهرستانی برگزار شوند. در این راستا باید بودجه لازم تامین شود تا هنرمندان بتوانند به راحتی آثار مدنظر خود را با اولویت دغدغه‌های اجتماعی و معیارهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح کنند و به موضوعاتی که به نظر می‌رسد در جغرافیای استان باید مورد توجه قرار بگیرد، بپردازند.»
او در این راستا افزود: «به طور طبیعی زمانی که جشنوارهها استانی و منطقه‌ای می‌شوند، هنرمندان 6 ماه قبل فعالیت خود را آغاز می‌کنند و زمانی که کارشان افزایش پیدا کند، نیازهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نیازمند است. در این مرحله، انتخاب شایسته درست و دلسوزانه می‌تواند جشنواره را به بالندگی برساند. ولی متاسفانه در جشنواره تئاتر منطقه‌ای، شاهد آثاری هستیم که ذره‌ای از دلسوزی هیئت انتخاب از نظر راهنمایی و مشاوره تکنیکی و محتوایی را بهره نبرده‌اند. درواقع دوستان از علم و دانسته‌های خود به آثار کمک نکرده و به هم‌افزایی در این زمینه نپرداخته‌اند.»
لزوم آموزش به هنرمندان استانی
این هنرمند، با بیان اینکه جشنواره‌های ملی و بین‌المللی، ویترینی از تئاتر کشور هستند، گفت: «در داوری آثار، بسیاری از مدیران فرهنگی گمان می‌کنند در حق‌شان ظلم شده است. اما وقتی که به آنها هشدار می‌دهیم کارشناسان زبده‌ای انتخاب نکرده‌اند تا با نگاه هم‌افزایی به تئاتر استان کمک کنند، لزوم آموزش و حمایت از نمایشنامه‌نویسان و هنرمندان استان‌شان را بیش از پیش درک می‌کنند.»
فرهنگ با بیان اینکه جشنواره تئاتر منطقه‌ای، رویدادی بسیار ارزنده است، توضیح داد: «این جشنواره به چشم‌انداز تئاتر کشور کمک می‌کند؛ به شرطی که مدیران استانی و کشوری به محض تماشای هر کار، بخشی از هزینه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری خود را برای اعتلا و رشد هنرمندان استانی استفاده کنند.»
او با تاکید بر لزوم آموزش مستمر به هنرمندان افزود: «زمانی که جشنواره بین‌المللی برگزار می‌شود، باید از سال قبل در بخش‌های مختلف بازیگری، کارگردانی، نمایشنامه‌نویسی و .... به آموزش بپردازیم. اگر ما به فکر آموزش هنرمندان استان‌ها نباشیم، تنها شاهد استعدادهای خودجوش و خلاقی خواهیم بود که در بدترین شرایط مالی و حمایتی به سر می‌برند و کارشان به حد رشد و اعتلای مدنظر نخواهد رسید. ما باید سرمایه‌گذاری خوبی روی هنرمندان استانی داشته باشیم و از ظرفیت جشنواره در این زمینه بهره ببریم.»
این هنرمند پیشکسوت در عرصه تئاتر خیابانی افزود: «هرچه ما در بخش آموزش هنرمندان استانی سرمایه‌گذاری کنیم، ویترین جشنواره متنوع‌تر خواهد شد و آثار تکنیکی با ارزش و محتوای خوبی در معرض دید تماشاگران قرار می‌گیرند. متاسفانه آثار بی‌کیفیت سال‌های قبل، الگوی امروز ما در جشنوارهها شده‌اند که این موضوع نیاز به رویکرد و ریل‌گذاری جدید دارد.»
توجه به نمایشنامه‌نویسان بومی
داور نمایش‌های خیابانی جشنواره تئاتر منطقه‌ای پارس توضیح داد: «امروز جامعه ما به اخلاق‌گرایی، مضامین انسانی، دینی، ملی و ایرانی نیاز دارد در حالی‌که متاسفانه جای این موضوعات خالی است. هنرمندان ما به جای پرداختن به فرهنگ ایرانی بیشتر به آثار غرب‌گرا توجه دارند؛ در این راه، نمایشنامه‌نویسان افسرده و از میدان تولید رانده می‌شوند. به نظرم جشنواره منطقه‌ای بهترین فرصت برای انتخاب آثار تولید شده با توجه به فرهنگ ملی برای حضور در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است.»
او ادامه داد: «به نظر می‌رسد با توجه به بیش از 4 دهه فعالیت در زمینه نمایش، ما برای ارتباط با جامعه هدف ضعیف عمل کرده‌ایم. در این بخش، هنرمندان آثار یکدیگر را می‌بینند اما ما شاهد مشارکت ادارات و نهادها برای رسیدن به بلوغ فرهنگی و ارتباط با تئاتر نیستیم. ما در جشنواره‌های منطقه‌ای، به دلیل فشردگی حجم کار و برآورده کردن نیازهای جدی برای هنرمندان چندین استان، مجال نداشته‌ایم که به تعامل با ادارات و نهادها بپردازیم تا در این رویداد همراه باشند و این نقیصه‌ای حل نشده است. تئاتر برای تاثیرگذاری بر جامعه هدف است و اگر قرار باشد تنها هنرمندان به تماشای کار یکدیگر بنشینند، اتفاق فرهنگی رخ نمی‌دهد.»
فرهنگ افزود: «وقتی شما در جشنواره‌ای، رقابت را مدنظر می‌گیرید، هنرمند از روی مخاطب عبور می‌کند و همه وجودش برای گرفتن جایزه و نظر داور است.»
این کارگردان تئاتر گفت: «باید با روابط عمومی قوی، مشارکت نهادها، سازمان‌ها و به‌ویژه آموزش و پرورش را برای رسیدن به بلوغ فرهنگی جامعه جذب کرد وگرنه بودجه کلانی مصرف می‌شود و جامعه هدف از دیدن آثار محروم می‌مانند. ما باید برای سازمان‌ها بلیت‌هایی در نظر بگیریم تا جشنواره با حضور مردم باشد نه جامعه هنرمندان تئاتر.»
از هنر غرب، تقلید کورکورانه نکنیم
او در بخشی از سخنانش با اشاره به سابقه فعالیت خود در عرصه نمایش‌های خیابانی، توضیح داد: «نمایش خیابانی یکی بخش‌های مهمی است که در عمر نزدیک به سه دهه خود در تئاتر کشور، تاثیرات بسیار زیادی در ارتباط با مخاطب داشته است. این گونه نمایشی، در تغییر رفتار اجتماعی اثرگذار است. این هنر از فرازونشیب‌های زیادی عبور کرد چراکه تا سال‌های اولیه جامعه ما این گونه نمایشی را نمی‌پذیرفت و هنرمندان ما با آزار و اذیت‌های زیادی مواجه می‌شدند.»
این هنرمند ادامه داد: «امروز هنرمندان خیابانی، با امنیت به اجرا می‌پردازند و این امنیت، ارتباط با مخاطب و لذت بردن را، پیشتازان عرصه نمایش خیابانی که متحمل ضربه‌های جدی شدند و عمر و موی سپیدشان را در این مسیر گذاشتند، به ارمغان آوردند. نمایش خیابانی، بزرگ‌ترین تاثیر اجتماعی، اخلاقی و تربیتی را در اصلاح رفتار اجتماعی دارد. باید روی این بخش که کم هزینه‌ترین گونه نمایشی است، سرمایه‌گذاری جدی شود. خیلی از مشکلات فرهنگی، اجتماعی و ... توسط گنیجینه‌ای به نام نمایش خیابانی در سراسر کشور حل می‌شود.»
فرهنگ با تاکید براینکه ما نمایش خیابانی داریم، نه تئاتر خیابانی گفت: «من به عنوان فردی که این هنر را به وجود آورده‌ام، دلم نمی‌خواست این هنر، تکرار چیزی که در غرب به وجود آمده است، باشد. این هنر در غرب ساختاری دارد که پاسخگوی نیاز جامعه غرب است اما من می‌خواستم که از نمایش‌های ایرانی، تعزیه‌ای که موزه‌ای شده، تختِ حوضی که آخرین نفس‌هایش را می‌کشد و ... حمایت کنم.»
توجه به نمایش‌های سنتی و آیینی مناطق
دبیر رویداد تئاتر صاحبدلان افزود: «ما در هر استان، نمایش‌های سنتی و آیینی با جهان‌بینی متفاوت و رویکردهای دینی، فرهنگی، اجتماعی و ... داریم که درام، قصه، حرکت، موسیقی و ... دارند، اما متاسفانه فراموش شده‌اند. باید توجه داشت حفظ ریشه‌های فرهنگی ما را زنده نگه می‌دارد. این همان فرهنگی است که دلم می‌خواست در نمایش خیابانی احیا شود. من با آشنایی دیگرگونه‌های نمایش خیابانی در دنیا مخالف نیستم، اما وقتی که در حفظ فرهنگ خود به بلوغ رسیدیم، باید با دیگر‌گونه‌ها هم آشنا شویم؛ البته به شرط به روز بودن نه با رویاپردازی، خیال و توهم.»
او هشدار داد: «ما قرار نیست هزاران موضوع تکراری، شعارگونه و لطیفه‌های مستهجن را برای خنداندن مخاطب در این گونه نمایشی استفاده کنیم. نمایش خیابانی به دنبال عمل نمایشی بوده و هست، به دنبال اصلاح رفتارهای بد اجتماعی است.»
فرهنگ افزود: «در نمایش خیابانی، یک موضوع با زبان نمایش، حرکت و عمل نمایشی بیان می‌شود نه تنها با حرف و پرداختن به موضوعات تکراری و اجرای نمایش‌های صحنه‌ای در خیابان. ما باید بدانیم سهم تماشاگر و ارتباط او با نمایش خیابانی چیست؟ تماشاگر در این نمایش نباید مورد بی‌توجهی قرار بگیرد.»
این هنرمند در پایان سخنانش گفت: «متاسفانه حتی در بخش دانشگاهی و آکادمیک نیز به نمایش خیابانی توجه نداریم. قطعا برگزاری جشنواره‌های تئاتر منطقه‌ای و حضور نمایش خیابانی در این رویداد با توجه به آموزش می‌تواند در اعتلای این گونه نمایشی موثر باشد و از ظرفیت این هنر برای فرهنگسازی بهره ببرد.»
